Marc schreef aan Kandinsky op 24-10-1914

In zo'n tijd van oorlog wordt ieder, of hij dat nu wil of niet, teruggetrokken binnen zijn eigen natie. Ik vecht daar innerlijk tegen, Ik hecht meer aan het goede Europeaan zijn (Euriopaertum) dan aan het Duist-zijn (Deutschtum). Ik zie daarin zelfs de heilzame, hoewel ook wrede doorgaan tot onze doelen...

Wat bedoelde Marc met 'onze doelen' 

Wie schreef: Ik verloochen niet een van mijn doeken, er is er niet een die ik vandaag anders zou willen schilderen, Ik streef nog steeds hetzelfde na, maar ik zoek een andere weg om er te geraken.

Wie schreef: Wat ik boven alles nastreef is expressie (l'expression). Het denken van een schilder moet niet los van zijn middelen beschouwd worden, want zijn denken is slechts evenveel waard als de uitdrukking ervan door de middelen die completer moeten zijn, naarmate zijn denken dieper is.

Wie schreef: Expressie is aanwezig in de volledige opbouw van mijn schilderij. Compositie is de kunst van het op een decoratieve manier rangschikken van de verschillende elementen waarover een schilder beschikt om zijn gevoelens uit te drukken. De compositie, die ten dienste moet staan van de expressie, verandert naargelang de oppervlakte

wie schreef: Ik wil dit staat van condensatie van gewaarwordingen bereiken die een schilderij tot een schilderij maken. Door de belangrijkste lijnen te zoeken, condenseer ik de betekenis van het lichaam.

Wie schreef: Impressionisme geeft vluchtige indrukken weer. Een snelle vertaling van het landschap geeft slechts een moment van zijn bestaan. Ik neem liever het risico, door het karakter van het landschap te benadrukken, charme te verliezen om zo meer stabiliteit te winnen. Een karakter zoeken dat dichter bij de waarheid staat, dat wezenlijker is om een duurzame interpretatie van de werkelijkheid te geven.

Wie schreef: Er zijn twee manieren om uitdrukking te geven aan de dingen: de ene is ze ruw te tonen, de andere ze op kunstzinnige wijze te evoceren, Door afstand te nemen van de letterlijke representatie van de beweging verkrijgt men meer schoonheid en meer grandeur.

Wie schreef: Wat me het meest interesseert is de figuur. Zij stelt me het best in staat uitdrukking te geven aan het bijna religieuze gevoel dat ik van het leven heb.

Een werk moet in zichzelf zijn volledige betekenis dragen en deze aan de beschouwer opleggen nog voordat hij er zelfs maar het onderwerp van kent.

Waar ik van droom is een kunst van evenwicht, zuiverheid, rust, zonder verontrustend of zorgwekkend onderwerp, die voor een intellectuele werker een verzachtend middel is, een intellectueel kalmeermiddel.

Wie schreef: een kunstenaar moet, wanneer hij nadenkt, erkennen dat zijn schilderij kunstmatig is, maar wanneer hij schildert, moet hij gevoel hebben dat hij de natuur gekopieerd heeft. En zelfs wanneer hij er van is afgeweken, moet hij ervan overtuigd blijven dat het was om haar vollediger weer te geven.

Wie schreef: de rol van de kunstenaar, net zoals die van de wetenschapper, bestaat er in om de vertrouwde waarheden te doorgronden die hem vaak herhaald zijn, maar die voor hem een nieuwe betekenis zullen krijgen en die hij tot de zijne zal maken op de dag dat bij hun diepere zin zal hebben aangevoeld.

wie schreef: regels hebben geen bestaan buiten de individuen. Of we willen of niet, we maken deel uit van onze tijd, en we delen de meningen, gevoelens en zelfs de vergissingen van onze tijd. Alle kunstenaars dragen het stempel van hun tijd, maar de grootste kunstenaars zijn zij die het meest door hun tijd zijn gekenmerkt.

Waar is Matisse volgens zijn 'Notes' bij het schilderen bovenal op uit en welke schilderkunstige middelen noemt hij als middelen om dit doel te bereiken?

wie schreef: De wetten voor elk apart werk komen gedurende het scheppingsproces voort uit de persoonlijkheid van de kunstenaar, de aard van de techniek en uit het beoogde doel van het werk?

wie schreef: De instinctieve vermeerdering van de vorm in de zinnelijke belevenis wordt impulsief op het platte vlak overgedragen. Het technische hulpmiddel van het perspectief wordt tot een compositiemiddel. door de volledige omzetting van de belevenis in het scheppingsproces ontstaat het kunstwerk

Wat neemt volgens Kirchner een schilder zoals hijzelf tot object van een schilderij?

Als onder l'art pour l'art de opvatting wordt verstaan dat kunst geen doel buiten zichzelf mag dienen, verklaar dan waarom expressionisten, in het algemeen, deze opvatting niet deelden?

Kandinsky schreef aan Marc: Als u eens wist hoe graag ik wat voor mezelf zou willen werken; ik word gekweld door een nieuw groot beeld.

Wat valt hieruit af te leiden over de wijze waarom de werken van Kandinsky tot stand kwamen?

Kandinsky schreef aan Marc:

Ik weet heel goed dat men van elk materiaal een werk en een groot werk kan maken. Maar anderzijds weet ik ook goed dat de keuze van het materiaal in een bepaald innerlijk verband staat met de bedoeling. Ik kan moeilijk geloven dat een zeer belangrijke wens zich zou vergrijpen aan een zeer vergankelijk materiaal. Deze vergankelijkheid brengt in mijn ogen de wens van de kunstenaar in diskrediet. Dwz dergelijke werken zeggen mij: "zo kan het ook" (Mann kann auch so machen).

Verklaar waarom dit een uitermate negatief oordeel tot uitdrukking brengt

welke twee resultaten van kleurobservatie onderscheidt Kandinsky?

wie schreef: Alleen de dingen waaraan men gewend is hebben een oppervlakkige uitwerking op de middelmatig-sensitieve mens. Ziet hij ze daarentegen voor de eerste keer, dan blijken de dingen zich meteen in de ziel te prenten.

alleen bij een hogere ontwikkeling van de mens verbreedt de kring van eigenschappen die de verschillende dingen en wezens omsluit zich steeds verder. Bij een hoogstaande ontwikkeling krijgen deze dingen en wezens een innerlijke waarde en tenslotte een innerlijke klank. Zo is het ook met de kleur gesteld.

Wie schreef: Vooral bij hoogontwikkelde mensen zijn de toegangswegen naar de ziel zo onbelemmerd en de indrukken op de ziel zo direct, dat bijvoorbeeld de uitwerking welke door de smaakzintuigen wordt geregistreerd ook direct in de ziel aanslaat en van daaruit weer andere materiële organen doet meetrillen (bijv het oog).

Als deze verklaring juist is, moet het zien niet allen aan de smaak, maar tegelijkertijd aan alle andere zintuigen gekoppeld zijn.

Wie schreef: Waar de associatieve verklaringsmethode in dit geval tekort schiet, kunnen wij haar evenmin toepassen bij het zoeken naar een verklaring van de uitwerking die de kleur op de menselijke psyche heeft. De kleur is over het algemeen dus een middel om directe invloed op de ziel te kunnen uitoefenen. De kleurenharmonie blijkt slechts op het beginsel van de doelbewuste beroering van de menselijk ziel gebaseerd te moeten zijn. - het beginsel van de innerlijke noodzaak.

Wie schreef: Met de middelen van het impressionisme was volgens mij slechts een weg bewandeld, maar dit leidde niet tot een doel dat mij bevredigde. Het zo getrouw en nauwkeurig mogelijk nabootsen van de natuur levert geen kunstwerk op. De natuur herwaarderen door toevoeging van het eigen psychisch-geestelijke maakt van het werk een kunstwerk.

Wie schreef: Een onweerstaanbaar verlangen naar het uitbeelden van innige spiritualiteit, religie en verbondenheid was ik gevolgd, zonder echter al veel te willen en te weten of na te denken. Tevoren had ik alleen vluchtig een paar hoofden van apostelen en een Christushoofd getekend

Wie schreef: Als ik gebonden zou zijn geweest aan de letters van de bijbel en aan een verstard dogma, dan had ik, geloof ik, deze diepzinnig gevoelde schilderijen (Avondmaal en Pinksteren)  niet zo goed kunnen schilderen. Ik moest artistiek vrij zijn- niet God voor ogen hebben als een bikkelharde Assyrische herder, maar God in mij, vurig en heilig als de liefde van Christus. Met de schilderijen Avondmaal en Pinksteren kwam de ommekeer van de optisch uitwendige aantrekkelijkheid naar de gevoelde innerlijke waarde.

Wie schreef: De momenten dat mijn kunst in aanraking kwam met eenvoudige mensen waren altijd bijzonder mooi. Ook de zwaarste, diepste schilderijen kregen voor hen geleidelijk aan iets vanzelfsprekends. Alleen met de halfverdorven stadsmensen ging het vaak moeilijk - bespotting en blasfemie.

Wat moet een schilder bij het schilderen van bijvoorbeeld een landschap volgens Nolde toevoegen om van het schilderij een kunstwerk te maken?

In welk opzicht verschillen Noldes Het Laatste Avondmaal en Pinksteren van zijn vroegere werken?

Wie schreef: Wij moeten eindelijk beginnen de plek te schilderen waar wij thuishoren, de grote stad die wij oneindig liefhebben.

Wie schreef (over het schilderen van stadsgezichten): Het is onmogelijk ons probleem op te lossen met behulp van de techniek van de impressionisten. Ten eerste: we moeten leren kijken, opdat wij intensiever en juister zien dan onze voorgangers. Ten tweede: moeten wij een begin maken met scheppen.

Wie schreef: een straat is een bombardement van sissende en fluitende rijen ramen, suizende kegels van licht tussen allerlei voertuigen en duizenden omhoogspringende lichtbollen, van mensenflarden, reclameborden en dreunende, vormloze kleurmassa's.

wie schreef: Schilderen in de open lucht is helemaal verkeerd. We moeten met overleg de optische indrukken tot een compositie omvormen.

Wie schreef: Ons probleem is allereest een probleem met het licht- maar niet uitsluitend met het licht, aangezien wij anders dan de impressionisten het licht niet overal waarnemen. Wij voelen hier en daar zwaarte, duisternissen, roerloze materie. Het licht lijkt te stromen, het rijt de dingen uiteen. wij worden duidelijk lichtflarden, lichtstrepen, lichtbundels gewaar - maar daartussen telkens weer een grote hoeveelheid starheid en ondoorzichtigheid.

Wie schreef: Het licht brengt alle dingen in de ruimte in beweging. De torens, huizen, lantaarns lijken te hangen of te zwemmen. Gebruik liever een witte kleur, zo puur mogelijk.

wie schreef: voor de compositie is het verdwijnpunt van wezenlijk belang. Het is het meest intense deel van het schilderij en het middelpunt van de compositie. Men doet er goed aan het verdwijnpunt iets onder het midden van het schilderij te kiezen. Men moet er ook op letten dat alle dingen in het verdwijnpunt duidelijk zijn, scherp en niet mysterieus.  Schilder met kleine penselen in het verdwijnpunt, korte heftig gevoelde lijnen die direct raak moeten zijn. hoe dichter bij de beeldrand, des te breder en vager.  

Wie schreef: Wij de tijdgenoten van ingenieurs, zijn ontvankelijk voor de schoonheid van de rechte lijnen en de geometrische vormen. Onze rechte lijn is niet koud en star. Nu eens is ze dun, dan weer dikker en ze getuigt van een lichte, nerveuze trilling.

Wat waren volgens Meidner drie belangrijkste elementen van een schilderij? (Anleitung zum Malen von Grossstadtbilder, 1914)

Wie schreef: Helaas raken de hoofden tegenwoordig door allerlei atavistische dingen in verwarring. Het stamelen van primitieve volkeren houdt ook een deel van de jonge Duitse schilders bezig en niets lijkt belangrijker te zijn dan schilderingen van Bosjesmannen en sculptuur van Azteken. ook de drukdoenerij van steriele Fransen over 'absolute schilderkunst etc. vindt bij ons veel weerklank. waarom de manieren en opvattingen uit vroeger tijden naapen, het onvermogen als het enig juiste proclameren?! Laten we datgene schilderen, wat het dichtste bij is, de wereld van onze stad!

Wat schreeft Ernst Gombrich over de behoefte aan classificatiesystemen en de reactie daarop?

Wie ging uit van een veelheid binnen expressionisme en wie van eenheid?

Manheim en Colin Rhodes?

In 1911 organiseerde de Berliner Secession een tentoonstelling van werken van expressionisten. Aan het woord expressionist moet hier de betekenis worden toegekend van maker van kunst die

Waarin verschilt volgens Paul Fechter de expressionist Kandinsky van de expressionist Pechstein?

Manheim noemt Max Raphael de tegenvoeter van Wilhelm Worringer met betrekking tot de vraag of

In welke jaren dateert Manheim de opkomst van de expressionistische kunst

Welke postimpressionistische schilderkunst had weinig of geen invloed op het ontstaan van de expressionistische schilderkunst?

Waardoor heeft de kunst van de Jugendstil invloed uitgeoefend op de ontwikkeling van het expressionisme?

In welk opzicht was de vroegere expressionistische poezie (van rond 1910) het meest modern?

welke van de onderstaande aanvullingen op de volgende bewering is of zijn juist?

Manheim acht een verwijzing naar de historische (politieke, maatschappelijke en economische) omstandigheden als verklaring van de opkomst en het bijzondere karakter van de expressionistische beeldende kunst niet toereikend, omdat

I zij geen ruimte laat voor de persoonlijke vrijheid van het kunstzinnig genie

II het expressionisme in de verschillende kunsten niet tegelijkertijd, in dezelfde historische omstandigheden, opkwam

III de historische context niet verklaart waarom deze kunst juist deze vormen aannam en niet andere.

Volgens Manheim is er in 1912 een cesuur waar te nemen in de stilistische ontwikkeling van het expressionisme in de beeldende kunst. Welke bijzonderheid van dat jaar geeft onder meer aanleiding om van een cesuur te spreken?

Welk schilderkunstig motief komt vooral veel voor in het oeuvre van de sensualisten en zeer weinig in het oeuvre van de transcendentalisten?

Wij moeten eindelijk beginnen de plek te schilderen waar wij thuishoren, de grote stad, die wij oneindig liefhebben. Het is onze plicht, op talloze doeken, zo groot als muurschilderingen, met koortsachtige werkende handen al het prachtige en bevreemdende, het monsterachtige en dramatische van brede straten, stations, fabrieken en torens snel en in korte halen vast te leggen.

wie propageert hier de thematiek van zijn kunst?

Beoordeel de juistheid van de volgende stellingen over expressionistische motieven en thema's

I De expressionisten waren, volgens Manheim, op zoek naar het paradijs op aarde en trachtten dit te vinden in het proces van het artistieke scheppen (brucke-kunstenaars) of probeerden het gestalte te geven in het kunstwerk dat daarvan het resultaat was (Feininger, Macke)

II Kunstenaars die in hun werk het leed van het leven en de lelijkheid van de wereld wilden tonen (Beckmann, Dix, Felixmuller) kunnen, volgens Manheim beter niet als expressionisten worden beschouwd.

Welk kenmerk hebben, volgens Manheim, expressionistische kunstwerken gemeenschappelijk?