In deze periode zijn de onderlinge verschillen nog te groot en overheersend voor enig besef van de aanwezigheid van een groter staatsverband. Contact en communicatie tussen groepen bevolking kwam slechts sporadisch voor, zelfs in de meer verstedelijkte gebieden.

Slechts een beperkte groep gaf vorm of had direct deel aan de nieuwe ontwikkelingen. In handelssteden en kuststreken, bij adel en patriciaat, aan vorstenhoven en in de diplomatie. De hogere clerus, en in kringen van geleerden en wetenschap. (De elite)

onder invloed van Renaissance, reformatie en verlichting kwam een groter deel van de bevolking in aanraking met nieuwe ontwikkelingen zoals alfabetisering, verbeterde hygiene en gevarieerder voeding.
Dit leidde tot verruiming van het culturele en politieke blikveld.