Heersende klasse, stedelijk patriarchaat van regentenfamilies met aristocratische aspiraties.
In Nederland geen toonaangevende verlichtingsfilosofen, wel vrijheid tot grote publicaties. Geen radicale verlichting, maar nieuw nationaal besef. Ging om nieuwe literaire mode, antikosmopolitisch en provaderlands, 1760-1770 doorbraak. Nationaal-literair reveil (1760-1800), veel nieuwe tijdschriften, literaire genootschappen met vaderlandse doelstelling. In jaren 80 nationale bewegingen met zorgen over achteruitgang van Republiek, faillissement VOC. Verdeling Republiek: Orangisten en Patriotten. Patriotten: Bataafse Republiek, einde in 1806, stichting Koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon.

Vanaf het midden van de 18e eeuw bloeide er in de lage landen een typische variant van de verlichting:

• vergeleken  met de grote Europese denkers waren in deze periode geen toonaangevende Nederlandse verlichtingsfilosofen actief,
• tegelijkertijd echter speelde de Republiek der Nederlanden wel een belangrijke functie in het verspreiden van verlichte denkbeelden: veel filosofische werken die in bijv Frankrijk verboden werden, konden in de Republiek wel gedrukt worden, omdat er veel minder sprake was van censuur. Op die manier speelden de Nederlanden een cruciale rol in de ontwikkeling van pers- en gewetensvrijheid.

Het 'nationaal-literair reveil' manifesteerde zich:

• in de verschijning van vele nieuwe tijdschriften ('spectators' genaamd), en
• in de oprichting van literaire genootschappen met vaderlandslievende doelstelling

De literaire genootschappen hadden een vaderlandslievende doelstelling, dit bleek:

• uit de thematiek van hun prijsvragen en
• in de toonzetting van de literaire productie en
• in de hernieuwde aandacht voor de Nederlandse taalkunde