Het nationalisme inspireerde het politieke streven naar eenwording. Het speelde een rol bij de Griekse vrijheidsoorlog (1821) en bij de eenwording van Italië en Duitsland. De Duitse eenheid werd in 1871 na de Frans-Duitse oorlog door Bismarck tot stand gebracht.

Het nationalisme leidde tot grote belangstelling voor het verleden van eigen volk en volkskarakter. Het negentiende-eeuwse nationalisme was een fase in de totstandkoming van opkomende moderne eenheidsstaten. Nationale eenheid veronderstelt vaderlandsliefde en trouw aan het vaderland.

De negentiende eeuw was de eeuw van de rijke burgerij, de bourgeoisie, een kleine, welvarende groep van kooplieden, bankiers en industriëlen die in grote huizen woonde vol luxegoederen en kunst.

Door de industrialisatie en het kapitalisme ontstonden nieuwe arbeidsvormen, waarbij arbeiders als afhankelijke loonarbeiders in dienst waren van ondernemers. Alle maatschappelijke krachten kwamen samen in de door de industrialisatie gegroeide steden, die zich ontwikkelden tot metropolen waar grote groepen mensen (arbeiders) anoniem, als vreemden voor elkaar, opgingen in de massa.