Startpagina / Samenvattingen / Inleiding letterkunde literatuurgeschiedenis / werkelijkheid-ned-perspectief

De negentiende eeuw - De literatuur in de negentiende eeuw - Het realisme (1830-1880)

Q: Veranderde blikrichting van de kunstenaar: realiteit niet idealiseren.

Die: nadruk op het materiële leven en verwerping van een streven naar metafysische zingeving veranderde ook de blikrichting van de kunst. De kunstenaar moest zich toeleggen op waarneming . De realiteit moest: niet geïdealiseerd worden, niet poëtischer worden gemaakt, want dat leidde tot valsheid. De betekenis van de realiteit: lag in de bijzondere verschijningsvorm van dingen en kon niet verbeterd worden door ordening of idealisering. Niet alleen het primaat van de wetenschap, maar ook de uitvinding van de fotografie has grote impact op deze nieuwe omgang met de realiteit.

Q: Uncle Tom's cabin , Harriet Beecher Stowe,

Uncle Tom's cabin , Harriet Beecher Stowe, 1852. Dat boek had een zeer grote invloed op de politieke cultuur, niet alleen in Amerika maar ook overal in Europa. Het werd in 1852 meteen vertaald in het Nederlands. Beecher Stowe wilde de lezer laten voelen dat er geen verschil was tussen het gevoielsleven van een moeder die als slavin is geboren, en een blanke, christelijke moeder. Ze zinspeelt bij de lezer voortdurend op die moederliefde.

7 belangrijke vragen over De negentiende eeuw - De literatuur in de negentiende eeuw - Het realisme (1830-1880)

Wat zijn de twee perspectieven op het realisme?

1. objectiviteit, exacte representatie van werkelijkheid met geen vertekening door idealen en verwachtingen ('hoe het moet'), dus de werkelijkheid niet idealiseren, maar representeren, wel vanuit een eigen perspectief.
Nadruk op materialiteit en verwerping van metafysische zingeving. Band literatuur en zingeving of moraal doorsnijden. Geen directe stichtelijke of politieke functie voor literatuur, maar objectieve realistische weergave van werkelijkheid (positivisme). Niet realiseten van werkelijkheid.

Wat had bij het perspectief objectiviteit nog meer impact?

Fotografie, kunst laat zich niet langer hinderen door zedelijke conventies. Lórigine du monde Gustave Courbet, 1866, Madame Bovary Flaubert (1857).
In Ned. tot 1880 vnl. zedekundige romans. Werkelijkheid geidealiseerd en/of vanuit moreel perspectief weergegeven, dus beperkt realisme.
Camera Obscura (1839) Hildebrand, realistische invloed in weergave (camera) van werkelijkheid, maar nog steeds met moreel oordeel.
Lidewyde (1868) Busken Huet: poging realistische roman te schrijven (religieus modernisme).

2e perspectief realisme

Geengageerd proza. Realisme als onderdeel democratische cultuur, omzetten van nieuwe politieke denkbeelden naar kunstzinnige representatie. Engagement en dus geen volledige doorsnijding van band literatuur en moraal, geengageerde stroming in kunst.

Wie gaf de meest complexe vorm van engagement?

Multatuli (pseudoniem van Eduard Douwes Dekker), in 1860 Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy, het economisch succes van het cultuurstelsel, het batig slot. Tot 1860 in Ned. nauwelijks wetenschappelijke kennis aanwezig over cultuur en samenleving in Ned.-Indie, schandalig gebrek. Confrontatie lezers met uitbuiting en hongersnoden. Multatuli siert Indonesie met naam gordel van Smaragd en bestempelt Ned. als 'een roofstaat aan de zee, tussen Oost-Friesland en de Schelde'.
Pas rond 1900 ethische politiek met invloed van Max Havelaar.

Veranderde blikrichting van de kunstenaar: realiteit niet idealiseren.

Die:

nadruk op het materiële leven en
verwerping van een streven naar metafysische zingeving

veranderde ook de blikrichting van de kunst. De kunstenaar moest zich toeleggen op waarneming.
De realiteit moest:

niet geïdealiseerd worden,
niet poëtischer worden gemaakt,

want dat leidde tot valsheid. De betekenis van de realiteit:

lag in de bijzondere verschijningsvorm van dingen en
kon niet verbeterd worden door ordening of idealisering.

Niet alleen het primaat van de wetenschap, maar ook de uitvinding van de fotografie has grote impact op deze nieuwe omgang met de realiteit.

Tweedee perspectief realisme: geëngageerd proza

Het 2de perspectief geeft een heel ander beeld van het realisme. We kunnen deze stroming namelijk ook zien als onderdeel van de democratisische cultuur in de 19e eeuw. Zo bezien, gaat het in het realisme:

niet om het doorsnijden van de navelstreng tussen moraliteit en kunst,
maar om het omzetten van nieuwe politieke denkbeelden naar kunstzinnige representatie.

Vanuit dit perspectief bekeken, is het realisme dus juist een zeer geëngageerde stroming in de kunst.

Uncle Tom's cabin, Harriet Beecher Stowe,

Uncle Tom's cabin, Harriet Beecher Stowe, 1852. Dat boek had een zeer grote invloed op de politieke cultuur, niet alleen in Amerika maar ook overal in Europa. Het werd in 1852 meteen vertaald in het Nederlands. Beecher Stowe wilde de lezer laten voelen dat er geen verschil was tussen het gevoielsleven van een moeder die als slavin is geboren, en een blanke, christelijke moeder. Ze zinspeelt bij de lezer voortdurend op die moederliefde.