Startpagina / Samenvattingen / Opera : twaalf operaʼs als spiegels van hun tijd / opera-zimmermann-soldaten

Die Soldaten (1965) Bernd Alois Zimmermann

7 belangrijke vragen over Die Soldaten (1965) Bernd Alois Zimmermann

In noot 1 bij hoofdstuk 3 geeft Gerritsen een korte maar behartigenswaardige uiteenzetting over het fenomeen 'tijd' in relatie met toneel. Zijn Zimmermanns manipulaties met de tijd in te passen in de traditie van het (muziek)theater maken of staan ze daar volkomen buiten?

Elke (muziek)theatermaker speelt met het verschil tussen de werkelijke, meetbare tijd en de psychologische, door de toeschouwer ervaren tijd. Het creëren van illusoire toneeltijd is dus op zich niets bijzonders. Zimmermann past het geijkte procedé toe om het handelingsverloop kunstmatig te versnellen: de indeling in aktes en scènes. Maar waar in de conventionele opera het manipuleren van de tijd zo goed mogelijk wordt gecamoufleerd, heeft Zimmermann in Die Soldaten juist de intentie om het publiek er nadrukkelijk mee te confronteren dat de tijd hier uit zijn gewone verband wordt gewrikt.

Zimmermann brengt in zijn essay Zukunft der Oper een ode aan Mozart en aan Wagner. De ideeen van Wagner over het muziektheater als Gesamtkunstwerk opende geheel nieuwe perspectieven. Zimmerman geeft een pleidooi voor de opera als totaaltheater, waarin allerlei kunstvormen met de moderne techniek tot een grootste synthese moeten worden samengevoegd. Zimmermanns programma omvat een combinatie van architectuur, beeldhouwkunst, schilderkunst, muziektheater, gesproken theater, film, tv, bandopnames, elektronische muziek, circus, musical, ballet, en andere vormen van bewegingstheater. Zijn ideaal is een omnibiele, absoluut manipuleerbare architectonische ruimte, met verschillende podia die het publiek omringen of kogelvorming omvatten.
Juist/onjuist?

juist

In een programmatoelichting op Die Soldaten stelt Zimmermann dat zijn opera niet de 'geschiedenis' van Marie vertelt maar een situatie uitbeeldt, of liever gezegd 'het verslag over een situatie voorlegt die vanuit de toekomst het verleden bedreigt'.
Wat is die situatie (m.a.w. het hoofdthema van de opera) en hoe stelt Zimmermann zich de bedreiging vanuit de toekomst naar het verleden voor?

De Werdegang van Marie is exemplarisch voor het geweld (belichaamd in de verkrachting van Marie), de hypocrisie en het verraad als verschijnselen die van alle tijden zijn. Zimmermann gebruikt het pluralistische procedé om de tijdloosheid van het verloederingsthema dramatisch gestalte te geven.

Welke opvattingen en technieken van Zimmermann herken je in het fragment van Pound (De Pisaanse Canto's)?

Evenals Zimmermann zet Pound het breekijzer in de conventionele lineaire tijdsbeleving. Beide plaatsen het heden, het verleden en de toekomst cq de ongefixeerde tijd (van de droom, mythe of de literaire verbeelding) in een simultaan verband. Pound doet dat door citaten in verschillende talen, historische gebeurtenissen en eigen impressies naadloos in elkaar over te laten gaan. Zimmermann maakt gebruikt van een vergelijkbare collagetechniek, die hij bovendien uitbreidt door verschillende meida te combineren. Pound maakt het zijn lezer nog moeilijker van Zimmermann.

Wat mist degene die een opname van Die Soldaten beluistert?

De luisteraar is bij een opname vooral gehandicapt bij de passages waarin het geluid van allerlei kanten komt en/ of het visuele element een belangrijke rol speelt.
De solistische luisteraar moet het geweld dat over hem wordt uitgestort geheel alleen ondergaan en verwerken. De collectieve beleving, die aan elke operavoorstelling een dimensie toevoegt, is juist bij een opera als Die Soldaten van extra groot belang. Dit verbijsterende werk gaat in alle opzichten de maat van de huiskamer te boven.

Ook Dahlhaus wijst op het gevaar dat aan het gebruik van andermans analyses is verbonden: al heel snel treedt het commentaar in de plaats van het muziekwerk zelf en dient het luisteren als illustratie van het gelezene.
Is achtergrondinformatie bij het beluisteren van alle muziekgenres even (on)belangrijk of vormt de opera een geval apart?

Strikte close listening is bij abstracte muziekgenres goed te verdedigen. De opera is echter geen puur muzikaal gebeuren, maar een kunstvorm die refereert aan de werkelijkheid buiten de theaterzaal. Van alle muziekgenres is de opera het meest context gebonden.
Ook biografische bijzonderheden van de componist zijn soms relevant.

Op basis van de structuur van de inhoudsopgave, heeft de avant-gardistische opera van Zimmermann dan een vrijere structuur dan de traditionele opera? Welke functie vervullen de Italiaanse scèneaanduidingen?

In Die Soldaten zijn niet alleen alle structurerende elementen van de traditionele opera verwerkt, maar wordt bovendien gebruik gemaakt van neiuwe middelen om de ordening te expliciteren.
De indeling in akten en scènes is gehandhaafd. De opera begint met een voorspel. Elke akte wordt voorafgegaan door een instrumentale intorductie en onderborken door een tussenspel. De Italiaanse benamingen van de scenes vormen een structurerend element dat in de klassieke nummeropera ontbreekt. Ze brengen bepaalde scenes in verschillende aktes met elkaar in verband door een overeenkomst in sfeer en/of muzikale vorm aan te geven.